Jedną z najważniejszych form aktywności Polaków na obczyźnie jest tworzenie własnych ośrodków oświatowych. We wszystkich krajach, gdzie znajdowała się Polonia realizowano oświatową działalność pozaszkolną poprzez społeczne inicjatywy. Berlińska „Oświata” zalicza się do jednej z najstarszych organizacji polonijnych w Niemczech. Nauczyciele polonijni – to ambasadorzy języka polskiego, kreatorzy polskiej kultury i tradycji na obczyźnie. Swoim społecznym zaangażowaniem, postawą pokazują i promują kraj ojczysty – Polskę. Członkowie PTS Oświata Berlin to wyjątkowe środowisko, w którym nauczanie sprawia wiele radości i satysfakcji, to nauczyciele miłujący swój zawód. Największą nagrodą dla nauczycieli polonijnych są sukcesy uczniów, którzy biorą udział w rozmaitych konkursach, warsztatach, projektach, uroczystościach okolicznościowych oraz na wielu wydarzeniach polonijnych.

Fakty i historia

Wiele organizacji polskich w Berlinie XIX wieku założonych zostało przez różne grupy zawodowe i interesów. W roku 1881 z inicjatywy A. Chłapowskiego założono Towarzystwo Szkolne Polaków pod wezwaniem św. Stanisława, które po wielu zmianach organizacyjnych zostało w 1896 roku przekształcone w istniejące do dziś Towarzystwo Szkolne „Oświata”. Najpierw w roku 1869 Towarzystwo Naukowe Akademików Polskich w Berlinie założyło własną bibliotekę, która miała służyć pielęgnowaniem znajomości i nauczanie języka polskiego. Odpowiedzialne za zachowanie znajomości języka polskiego były przede wszystkim domy rodzinne, które korzystały z książek dostępnych w bibliotece przy TNAP. Członkowie tej organizacji uczestniczyli w tworzeniu Towarzystwa Szkolnego „Oświata”. Systematycznym podtrzymaniem znajomości i nauczaniem języka polskiego zajmowały się różne organizacje i stowarzyszenia na czele z założonym w roku 1897 Towarzystwem „Oświata”.

W roku 1920 spośród ok. 5000 tysięcy polskich dzieci polskich w Berlinie uczęszczało do 10 szkół polskich wspomaganych przez tę organizację ok. 1000

dzieci. „Oświata”organizowała też prywatna naukę języka polskiego oraz zakładała biblioteki z polskimi książkami i gazetami. Specjalnie dla dzieci „Dziennik Berliński” wydawał dodatek tygodniowy w języku polskim pt. Gazetka. Odbywały się też podróże do Polski w celu polepszenia znajomości języka polskiego organizowało aktywne od roku 1903 Towarzystwo „Sanitas”. Podtrzymywanie znajomości języka polskiego ułatwiało też uczestnictwo w działalności polskich organizacji młodzieżowych mszach i nauki religii.

„Oświata” była pierwszą polską organizacją w Berlinie po roku 1945 , której udało się stworzyć lekcję języka polskiego „stałą instytucję”, nawet jeśli nauka odbywała się w gościnnie w pomieszczeniach kilku berlińskich szkół podstawowych .

Do 1987 roku nie było w Berlinie poważnych prób wznowienia polskiego szkolnictwa. Dopiero duża fala emigracji na początku lat osiemdziesiątych zainspirowała członków zarządu berlińskiego oddziału Związku Polaków w Niemczech do podjęcia starań o reaktywowanie nauki języka polskiego w Berlinie. Motorem tej akcji był Wojciech Soczówka, azylant z Polski, który znalazł się w Berlinie pod koniec lat siedemdziesiątych. W lutym 1987 roku zamieścił w dwóch niemieckich dziennikach ogłoszenie o treści „Polnisches Gymnasium sucht qualifizierte Kräfte” (Polskie gimnazjum poszukuje wykwalifikowanej kadry). Ogłoszenie to mimo, że było absolutnym blefem, spełniło swoje zadanie. Wojciech Soczówka stał się posiadaczem blisko 30 adresów i telefonów potencjalnych pedagogów. Pierwszym prezesem Towarzystwa był Władysław Berhan, berliński krawiec cieszący się dużym poważaniem wśród Polonii. „Oświata” działała nieprzerwanie do września 1939 roku, kiedy to władze hitlerowskie zdelegalizowały Towarzystwo.

Po oficjalnym zarejestrowaniu 11 października 1989 roku i przyznaniu statusu organizacji użyteczności publicznej w 1989 roku „Oświata” nawiązała do długiej tradycji polskich szkół w Berlinie. Bowiem już 100 lat wcześniej założono tu towarzystwo kształcenia o tej samej nazwie dla mieszkających w Berlinie Polaków. Jego działalność została zabroniona dopiero przez nazistów w 1939 roku.

PTS „Oświata” jest niezależną organizacją edukacyjną. Na podstawie Układu Niemiecko – Polskiego z roku 1991 zobowiązuje obie strony do wspierania aktywności kulturalnych i wspomagania nauczania języka ojczystego zarówno Mniejszości Niemieckiej w Polsce, jak też Mniejszości Polskiej w Niemczech.

Berliński Związek Polaków w Niemczech z determinacja walczył o reaktywowanie „Oświaty”, sporą pomocą organizacyjną służył Wydział Konsularny Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie Zachodnim. 21.04.1988 roku doszło do pierwszego po wojnie spotkania delegacji Polonii berlińskiej z ówczesnym inspektorem szkolnym dzielnicy Tempelhof Klausem Wowereitem – późniejszym burmistrzem Berlina. Tematem spotkania była sprawa bezpłatnego korzystania z pomieszczeń lekcyjnych jednej ze szkół w tej dzielnicy. 16 sierpnia Wojciech Soczówka otrzymał pismo potwierdzające przydział pomieszczeń i w październiku Oświata zaczęła swoją działalność. W czerwcu 1989 roku rozdano pierwsze, wzorowane na przedwojennym oryginale, świadectwa ukończenia roku szkolnego 1988/1989.

Rok po rozpoczęciu zajęć, 20 października 1989 roku Polskie Towarzystwo Szkolne „Oświata” zostało zarejestrowane przez sąd w dzielnicy Charlottenburg. Datę tę uważa się za formalne zakończenie procesu reaktywacji Polskiego Towarzystwa Szkolnego „Oświata” w Berlinie Zachodnim. Od tamtej pory Towarzystwo działa nieprzerwanie, pielęgnując pośród Polonii polską kulturę, język i tradycje. Wielkie zasługi w popularyzacji języka polskiego była działalność Komitetu Rodzicielskiego.

Niestety, nie udało mi się dotrzeć do materiałów źródłowych odnośnie nazwisk nauczycieli, którzy pracowali w PTS Oświata Berlin. Nie chciałabym kogokolwiek pominąć, dlatego nie opublikuje nazwisk tych osób, które związane były z Oświatą w Berlinie. Jednak o wielu aktywnych członkach Komitetu Rodzicielskiego wspomina w wywiadzie ówczesny przewodniczący – Ferdynand Domaradzki.: „Nie taki zwykły KOMITET – 35.- lat Towarzystwa „Oświata” w Berlinie” .

„Najpiękniejsze są wspomnienia, które mamy jeszcze przed sobą”.

Jeanne Moreau

Komitet Rodzicielski działający przy Polskim Towarzystwie Szkolnym ”Oświata”, kiedy jego przewodniczącym był Ferdynand Domaradzki przez wiele lat spełniał niezwykłą rolę integrując środowisko nauczycieli, rodziców, dzieci członków Towarzystwa i zachęcał niestowarzyszonych do kontaktu z Polską i Polakami w Berlinie. Sposobem na integrację środowiska polonijnego były organizowane niestrudzenie i cyklicznie imprezy duże i małe, które do dziś pozostają w pamięci wielu członków i uczniów Towarzystwa, a niektóre mają wiernych uczestników w każdej kolejnej edycji.

Komitet był inicjatorem i organizatorem takich imprez jak: Jesienny Piknik Polonijny, którego mottem od 1996r. jest sławna piosenka Urszuli: „Latawce,dmuchawce,wiatr…” czyli Święta Latawca. „Latawiec” rozwinięty został w kolejne projekty „Wesoła Łąka” czy „Gry i Zabawy bez Granic”, które jesienią odbywają się na łąkach Państwa Domaradzkich w Lübars. Oczywiście nie zabrakło polskich, dobrze znanych wszystkim Polakom okazji, aby jednoczyć Polonię Berlina.

Tradycyjne zabawy z okazji Andrzejek, uroczyste spotkania wigilijne, zabawy sylwestrowe są organizowane do dziś. W styczniu Komitet organizował razem z rodzicami z „Oświaty” zabawy noworoczne dla dzieci i młodzieży. Przez wiele lat odbywały się one w Jugendfreizeitstätte”Fuchsbau”, a atrakcją nadzwyczajną byli niejednokrotnie aktorzy Studia Teatralnego”Guliwer” z Zielonej Góry. Na stałe do kalendarza weszły także bale karnawałowe bądź walentynkowe dla członków i sympatyków polonijnych organizowane w Polsce w miejscowościach przy granicy Polski: w Sulęcinie, Słońsku, Rzepinie, Rogach, Cedyni czy w Łagowie.

Jubileuszowy Polonijny Bal Walentynkowy odbędzie się w lutym na zamku Joannitów w Łagowie w 20-lecie tej prześwietnej imprezy. Największą i najbardziej znaną w Berlinie i poza nim imprezą był Wiosenny Piknik Powitanie Wiosny „Marzanna”. Należał on do najlepszych i najliczniej odwiedzanych spotkań Polonii Berlińskiej. W owym czasie była to jedyna tak duża impreza w Berlinie i okazja do spotkania się wielkiej rzeszy osób, których serca biły w polskim rytmie. Spływy kajakowe rzekami po Polsce Obra, Drawa, rzeki i jeziora Kaszub były rodzinną formą spędzania wakacji rodziców i dzieci razem i dawały okazję do poznania nieznanych przepięknych miejsc w Polsce. Podczas tych imprez berlińskie polonijne dzieci zawiązywały przyjaźnie i miały okazję, żeby mówić po polsku.

Oczywiście, aby udźwignąć ciężar organizacji tylu imprez Komitet Rodzicielski liczący nierzadko 30 osób spotykał się regularnie. Bardzo często towarzyszyły temu prezentacje kulinarne z regionów Polski, z których pochodzili jego członkowie. W podziękowaniu dla oświatowych nauczycieli za całoroczny trud pracy w towarzystwie szkolnym Komitet Rodzicielski organizował spotkania na koniec roku „Piknik u Cioci”. Na spotkania te zapraszano członków zarządu, aktywnych rodziców i sympatyków PTS „Oświata”. Najważniejsi zawsze byli uczniowie stąd wycieczki edukacyjne dla dzieci i młodzieży „Oświaty” m.in. w Góry Swiętokrzyskie, do Trójmiasta, Poznania, Słońska, Krakowa. W ramach Dnia Dziecka organizowane były wyjazdy dla dzieci do teatru czy zespołu basenów „Słowianka” w Gorzowie Wlkp., Pikniki w Parku Buga/Britzer Garten czy na FEZ -Freizeitzentrum w ramach „ Tygodnia Polskiego” w Berlinie organizowanego przez ówczesny Instytut Kultury Polskiej. Komitet Rodzicielski współorganizował kolonie letnie do Polski m.in.do Łeby,Łukęcina, Częstochowy/Hufiec Pająk, Łagowa, Bobowicka k/Miedrzyrzecza. Czasami były to obozy językowe, jak ten w Borowym Młynie, czy obóz sportowy „Sport i Przygoda” w Rzeczce bądź tenisowy w Legnicy.

Przez wiele lat organizowane były wycieczki na Kresy Wschodnie, do Lwowa i okolic, Śladami Adama Mickiewicza czy Elizy Orzeszkowej po Białorusi i Litwie, na Ukrainę do Krzemieńca – do grobu Juliusza Słowackiego z okazji 200 rocznicy śmierci czy Kamieńca Podolskiego i Chocimia. Za każdym razem wyjazdom tym towarzyszyły wzruszające spotkania z Polakami mieszkającymi po tamtej stronie granicy Polski. Czasami owocowały one rewizytą w Berlinie, gdzie gośćmi Towarzystwa były zespoły i grupy ze Lwowa czy Stryja.

W ramach integracji i lepszego poznania się organizowane były wyjazdy dla rodzin do Łagowa do Hotelu „Leśnik” na wieczory przy ognisku i grilowanym dziku.

W początkach lat 2000 rodzice stanowiący wieloletni skład Komitetu Rodzicielskiego przy PTS „Oświata”w Berlinie i ich dzieci przez kolejne 12 lat kadencji Ferdynanda Domaradzkiego wykazali wielkie zaangażowanie, poświęcenie, kreatywność w działaniu na rzecz Towarzystwa.

„Miałem wybitne szczęście -mówi Przewodniczący Komitetu Rodzicielskiego – że spotkałem takich wspaniałych ludzi, rodziców przyprowadzających dzieci na lekcje polskiego. To był piękny aktywny czas dla nas, dla dzieci PTS „Oświata” i Polonii Berlińskiej. Wspominam tamte czasy z wielka estymą. Do dzisiaj z wieloma osobami dalej współpracujemy, spotykamy się i rozmawiamy, tym razem już o naszych wnukach. Czas swoje robi. Do dziś pamiętam znakomite postacie Koleżanek i Kolegów zaangażowanych w czasie, kiedy kierowałem pracami Komitetu: Grażyna i Roman Adamscy, Iwona Kosicka, Elżbieta Guderska-Pociecha, Barbara Piątek, Iza Modrzejewska, Beata i Krzysztof Poręba, Joanna Domka, Maria Śliwińska, Anna Münstermann, Jerzy Górny, Andrzej Gurgul, Barbara Muschol, Iwona Hermann, Bożena Skwiercz, Irena Dylewarska, Iwona Rzętkowska, Małgorzata Staszak, Iza Piegsa-Romanowska, Sławomir Prudzynski, Marta Mühlbauer, Ewa Bugajska, Peter i Halina Rack, Adam Siniarski, Ewa Pawłowska, Hanna Kampinos, Marlena Andrzejczak, Zofia i Dariusz Klichowski, Andrzej Walas, Dorota Wilz, Elżbieta Zygarłowska, Remigiusz Fiedler, Leszek Opuchlik, Jerzy Narloch, Jacek Hermann, Iwona Rybandt, Jacek Sliwiński, Lemka Renata i wielu innych członków Komitetu Rodzicielskiego Towarzystwa. Społeczna praca każdego z nich była bardzo ważna i po części przyczyniła się do tego, że „ Oświata” wyrosła na ważną i zauważaną organizację polonijną w Berlinie.”

A jak wygląda sytuacja w PTS Oświata Berlin roku 2024?

Pełniący funkcję przewodniczącego PTS Oświata Jakub Nowak podaje następujące informacje, które cytuję:

…„W pierwszym po reaktywacji roku działalności Towarzystwo wydało 22 świadectwa, natomiast od wielu lat wydawanych jest co roku około 300. Obecnie mamy 320 uczniów w wieku od pięciu do osiemnastu lat.
Zajęcia odbywają się od poniedziałku do czwartku, zwykle w godzinach 16:30 – 19:00 w 11 filiach w Berlinie, Poczdamie, Nauen, Brieselang i Ludwigsfelde. Aktualnie działa 26 klas i klasa online. Dzieci uczą się pod opieką wykwalifikowanej kadry nauczycielskiej, którą tworzy 23 nauczycieli i nauczycielek posiadających wyższe wykształcenie pedagogiczne. Od 33 lat działa przy „Oświacie” również teatr młodzieżowy „Bez paniki”. Próby odbywają się raz w tygodniu, w soboty, w teatrze „Reduta” i są prowadzone przez dwie instruktorki teatralne. Cała kadra regularnie bierze udział w spotkaniach rady pedagogicznej i szkoleniach”…..

Z okazji jubileuszu tym wszystkich działaczom, członkom Zarządu, nauczycielom i działaczom komitetu rodzicielskiego, którzy walczyli o reaktywację „Oświaty” serdecznie gratulujemy życząc wielu sukcesów na niwie popularyzacji języka polskiego w Niemczech.

Opracowanie i zdjęcia: Krystyna Koziewicz

Materiały źródłowe: Polski Berlin – Adam Stach

Komentarze

komentarzy